(Nederlands: Atlantische wal) was een meer dan 5000 kilometer lange verdedigingslinie, die Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog in de bezette gebieden heeft aangelegd ter voorkoming van een geallieerde invasie.

De Atlantikwall liep van Noorwegen, via Denemarken, Duitsland, Nederland en België naar Frankrijk tot aan de grens met Spanje. De verdedigingslinie, die overigens nooit geheel werd voltooid, bestond uit bunkers, kanonnen en mijnenvelden.

De Atlantikwall was geen aaneengesloten muur van verdedigingswerken zoals de naam suggereert. De verdedigingswerken waren geconcentreerd op strategische punten als riviermondingen, zoals bij Hoek van Holland en IJmuiden. Langs de tussenliggende kust werden op geruime afstand van elkaar verdedigingsposten gebouwd. Feitelijk was de Atlantikwall een aaneenschakeling van kustbatterijen, versperringen en ondersteuningsbunkers. Behalve artillerie tegen invasieschepen werd ook luchtafweer en antitankgeschut geplaatst. Bij dit antitankgeschut werden veelal tankversperringen aangelegd, zoals tankgrachten, drakentanden, tankmuren en tankvallen. De Atlantikwall is nooit helemaal voltooid. Na de invasie in Normandië op 6 juni 1944, waarbij de Atlantikwall werd doorbroken, is de bouw grotendeels stilgelegd. Op dat moment waren er nog maar 10 273 bunkers afgewerkt en waren er nog 799 bunkers in aanbouw.

Zoals Rommel voorspeld had, waren de eerste 24 uur van de invasie in Normandië beslissend; de Atlantikwall werd over een front van enkele tientallen kilometers op een aantal plaatsen doorbroken; slechts in een van de vijf grote landingsgebieden, Omaha Beach ter hoogte van Colleville, konden de Duitsers zulke zware verliezen toebrengen dat de aanval daar dreigde te mislukken. Dankzij een effectieve misleidingsstrategie wisten de geallieerden de Duitsers er lange tijd van te weerhouden versterkingen vanuit Calais naar Normandië te laten verplaatsen. De geallieerden konden aldus hun numerieke overwicht snel opbouwen met versterkingen vanuit Engeland, die door de Duitsers niet meer terug in zee konden worden gedreven.

Tot het einde van de oorlog bleven enkele goed verdedigde Franse havensteden nog in Duitse handen. Ook speelden de verdedigingswerken van de Atlantikwall nog een rol bij de Duitse verdediging van de Westerschelde en de Strijd om Walcheren in het najaar van 1944.

De Atlantikwall in Nederland

In Nederland waren twee locaties langs de Nederlandse kust voor de Duitsers van groot belang. Het belangrijkst was Festung Hoek van Holland aan de monding van de Nieuwe Waterweg met in het achterland de wereldhaven Rotterdam. De andere belangrijke locatie was Festung IJmuiden met in het achterland de haven van Amsterdam. Beide locaties werden uitgebouwd met een groot aantal bunkers, mijnenvelden en versperringen.

Andere locaties die voor de Duitsers in mindere mate van belang waren zijn Den Helder en Vlissingen. Toen de geallieerden Zeeuws-Vlaanderen veroverden namen de Duitsers aan dat er een aanval op Walcheren kon komen en verklaarden zij het eiland Walcheren ook tot Festung.

Resten Atlantikwall

Het eerste Nederlandse Atlantikwall Museum staat in Hoek van Holland, opgericht in 1996. Hierna ontstonden andere Atlantikwall-musea zoals in Zoutelande (1999), Bunker Museum IJmuiden (2001), het Atlantikwall Museum Noordwijk (2001) en de Atlantikwall Museum Scheveningen (2005).

Veel bunkers van de Atlantikwall doen dienst als vleermuisreservaat en hebben op grond daarvan een beschermde status. Voorbeelden daarvan zijn in de omgeving van Den Haag te vinden: aan de Wassenaarse Slag, Katwijk, Scheveningen-Noord en Uilenbos.

Hoek van Holland

Nadat het Atlantikwall Museum Hoek van Holland jarenlang was gevestigd in een bunker aan de Badweg verhuisde het museum naar een van de bekendste en markantste bunkers van Nederland aan de Noorderpier. Op de nieuwe locatie is een eigentijds en professioneel museum gecreëerd met een unieke historische collectie. De oude museumbunker aan de Badweg is nog altijd te bezoeken met de maandelijkse rondleiding (een uitgebreide wandeltocht door de duinen waarbij diverse bunkers worden bezocht) van het museum, evenals een nabijgelegen groot ondergronds bunkercomplex. Het Atlantikwall-museum organiseert zomers rondvaarten over de voormalige tankgracht die om de Festung Hoek van Holland liep.

Noordwijk

In Noordwijk is het Atlantikwall Museum Noordwijk in 2004 begonnen met het leeggraven en opknappen van het gangenstelsel daar. Sinds 2007 is het gangenstelsel met een gids van het museum te bezoeken.

IJmuiden

In de voormalige Festung IJmuiden is het Bunker Museum IJmuiden te bezoeken. Het museum is in een zevental personeelsonderkomens van de kustbatterij Heerenduin gevestigd. Onlangs is de vuurleidingpost type M178 aan het museum toegevoegd. De museumbunkers zijn met elkaar verbonden via een loopgravenstelsel. In het landfront van IJmuiden bevindt zich nog een Walzkörpersperre, waarvan er nog maar twee bestaan (beide in Nederland). In het park Schooneberg bevinden zich thans nog de bunkers van het Festung Kommando.

Aan de noordzijde van de havenmond van IJmuiden liggen de resten van de voormalige Duitse kustbatterij "Wijk am See". In het najaar van 2016 wordt gestart met het herinrichten van het beoogde duinterrein welke wordt teruggebracht naar haar oorspronkelijke landbouwkundige vorm van 1945. In voorjaar van 2017 zullen de gerestaureerde/gerenoveerde vestingwerken van de voormalige "Seeziel Batterie Wijk am See W.N.66i" de commando bunker type "Leitstand M120/abg/M473a" en haar 4 geschutbunkers "671sk/abg629" worden opgesteld voor het publiek. De Stichting Historisch Erfgoed zal aan de hand van foto- en beeldmateriaal een in indruk vormen van de functie van de Duitse vestingbouw ten tijde van de periode 1940-1945.

Scheveningen

In 2005 werd de stichting Atlantikwall Museum Scheveningen opgericht die wandelingen en openstellingen organiseert. In 2008 werd de commandobunker van de Stutzpunktgruppe Scheveningen opengesteld, hier bevindt zich het bezoekerscentrum van het museum. Een gangenstelstel in de duinen bij Kijkduin (W67) is regelmatig open voor het publiek. Andere bunkers worden enkele malen per jaar opengesteld. Er is een fietsroute langs bijzondere plekken in de stad uitgebracht.

Vlieland

Het is de bedoeling dat het bunkerdorp Stelling 12H dat onder het duinzand nog grotendeels intact is, uit te graven en er een museum te vestigen.

[bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Atlantikwall]